Waarom wij verslaafd zijn aan de zon?
Het is september, en officieel duurt de zomer nog zo’n dag of tien. Maar als ik naar buiten kijk, zie ik een grijze lucht en druilerige motregen; de herfst lijkt al begonnen. Ik word overvallen door een gevoel van heimwee naar dagen waarin de zon ’s ochtends met frisse vrolijkheid door de gordijnen schijnt en zelfs mij, kampioen ochtendhumeur, fluitend uit bed krijgt. Zelfs op vakantie in Frankrijk, na vijftien dagen onafgebroken zonneschijn, was ik na een bewolkte namiddag en een avondje buien alweer toe aan de welkome warmte van de zon. En hoewel we allemaal weten dat teveel zon niet zo goed is voor onze huid en ons langzaam zal doen veranderen in rimpelige, gevlekte oudjes, kunnen we haar geen van allen weerstaan en vliegen we massaal bij een minimale zonkracht de terrassen op om maar niets te missen van ons dichtstbijzijnde hete hemellichaam.
De verslavende werking van de zon hebben we te danken aan een eiwit dat onder invloed van zonlicht wordt aangemaakt in onze huid en hersenen. Het is het eiwit Pro-opiomelanocortine, kortweg POMC, dat na synthese kan worden omgezet in een aantal verschillende producten. Een van die producten is het peptide-hormoon ß-endorfine, dat ons een fijn en aangenaam gevoel van geluk laat ervaren. Hetzelfde endorfine kan ook worden vrijgemaakt bij langdurige inspanning, zoals bijvoorbeeld hardlopen, en wordt dan ook wel aangeduid met de term “runner’s high”. Het is aan jou hoe je jouw moment van instant-happiness wil bereiken: door een uur te gaan hardlopen of door een uurtje lekker relaxen in de zon. Gezien mijn hardlooptechniek zal ik de runner’s high niet snel gaan beleven en opteer ik voor het laatste; dat levert ook aanzienlijk minder blessures op.
JE KUNT OOK EEN RUNNER’S HIGH KRIJGEN DOOR EEN UURTJE TE RELAXEN IN DE ZON
Uit het POMC dat onder invloed van zon wordt aangemaakt, wordt ook het adrenocorticotroop hormoon (ACTH) gevormd in de hypofyse. Dit hormoon werkt in op de bijnierschors en zorgt daar voor de aanmaak van o.a. cortisol. Cortisol heeft een ontstekingsremmende werking en onderdrukt het immuunsysteem. Vandaar dat mensen met aandoeningen die te maken hebben met een overactief immuunsysteem, zoals reuma, eczeem en de ziekte van Crohn in de zonnige zomermaanden vaak minder klachten hebben. Ook dat maakt gelukkig!
Slanker door de zon
Bij de vorming van ACTH uit POMC ontstaat nog een ander hormoon, namelijk het melanocyt stimulerend hormoon ( α-MSH). Het zet pigmentcellen (melanocyten) in de huid aan tot het aanmaken van pigment, waardoor we een bruin laagje in onze huid krijgen. Dat laagje werkt als natuurlijke zonnebrandolie; het beschermt ons namelijk tegen de schadelijke effecten van teveel zonnestralen. Bovendien vinden veel mensen dat ze er beter uitzien met een zongebruinde huid. En dan zorgt α-MSH zorgt er ook voor, dat onze eetlust vermindert en ons energieverbruik omhoog gaat. Misschien is het mede daardoor dat we op zonnige dagen minder trek hebben (en zouden we in de zomervakantie dus gemakkelijk enkele pondjes kunnen verliezen, als we in die lange zomeravonden maar wat minder vaak lekkere hapjes op tafel zetten).
WERKT ZONLICHT LIBIDO-VERHOGEND OF HEBBEN WE MEER ZIN IN SEKS DOOR BLIJE, GEBRONSDE EN SLANKE LIJVEN?
Meer zin in seks?
Er zijn ook mensen die beweren in de zomermaanden meer zin te hebben in seks. Bij het ontstaan van lustgevoelens speelt testosteron zowel bij mannen en vrouwen een grote rol. En omdat testosteron onder andere wordt geproduceerd in de bijnieren, zou zonlicht via de werking van ACTH inderdaad libido-verhogend kunnen werken. Dit is echter nog onvoldoende onderzocht en er bestaat geen wetenschappelijk bewijs voor. Het zou natuurlijk ook best kunnen dat blootstelling aan de zon zorgt voor blije, gebronsde en slanke lijven, die bij menigeen de harten sneller zullen laten kloppen.
Daarbij is een gezond hart wel zo handig, en gelukkig kan zonlicht bijdragen aan de gezondheid van ons hart en bloedvatenstelsel. Tijdens blootstelling aan de zon wordt in de huid namelijk vitamine D3 aangemaakt. Een bevolkingsonderzoek uit Denemarken liet zien, dat bij mensen met een lage vitamine D concentratie in het bloed veel vaker hart en vaatziekten voorkwamen dan bij mensen met een gemiddelde tot hoge vitamine D spiegel. Dit zou erop kunnen duiden, dat vitamine D3 zorgt voor een gezond hart en bloedvatenstelsel. Maar er is meer. Vitamine D verhoogt de opname van calcium in de darmen en vermindert de afname van dit mineraal uit de botten. Meer in de zon levert dus sterkere botten op. De zon maakt ons dus niet alleen mooier, slanker en gelukkiger, maar ook nog eens sterker!
Minder positieve effecten
Naast alle positieve effecten weten we echter ook steeds meer over de wat minder zonnige kanten van UV-straling. De energierijke straling van de zon bestaat in drie varianten, namelijk UV-a, UV-b en UV-c straling. UV-c straling is zeer kort van golflengte en al in lage dosering dodelijk voor onze cellen. Gelukkig kan deze straling onze atmosfeer niet passeren. Onder invloed van UV-a straling ontstaan sneller rimpels en verslappingen in de huid doordat elastische vezels in onze huid beschadigd raken en minder snel worden aangevuld. Lekker binnen blijven of alleen gekleed in een allesbedekkend gewaad helpt niet zoveel, want UV-a straling gaat dwars door glas en kleding heen. UV-b straling is wat korter van golflengte en bereikt maar voor een klein deel de aarde. Deze straling zorgt voor de positieve effecten van de zon, zoals het ontstaan van endorfine en ons bruine kleurtje. Toch kan deze straling leiden tot een herverdeling van pigment in de huid, waardoor sproeten en pigmentvlekjes ontstaan. Een teveel aan UV-b straling heeft menigeen al eens ervaren: bij te laat of te weinig smeren met anti-zonnebrand eindigt een heerlijk dagje aan het strand met een rode, pijnlijke huid, in het ergste geval gecombineerd met brandblaren.
Regelmatig teveel van UV-a of UV-b straling kan ook leiden tot het ontstaan van huidkanker, doordat deze vormen van straling beschadigingen doen ontstaan in ons DNA. Hoe ouder we worden, hoe slechter onze cellen worden in het herstellen van deze beschadigingen in het DNA, waardoor de kans op ongeremde celdeling ontstaat. Cellen ontsporen en volgen niet langer de strak geprogrammeerde celcyclus. In plaats daarvan blijven ze zichzelf maar kopiëren, zonder daarbij uit te groeien tot goed functionerende cellen. Er ontstaat een opeenhoping van cellen die niet af zijn en alleen maar doorgaan met groeien: een tumor. Zolang de cellen aan de oppervlakte van de huid blijven, en niet de onderliggende weefsels binnen groeien, is de ontstane tumor niet levensbedreigend en kan over het algemeen goed worden verwijderd. Wanneer echter beschadigingen ontstaan in de pigmentcellen van de huid, kan er een melanoom gaan groeien, een type huidkanker dat agressief is en vaak snel uitzaait naar andere delen van het lichaam. Dit kan uiteindelijk levensbedreigend zijn.
Geniet met mate
Gelukkig ontstaan deze negatieve bijeffecten van de zon vooral bij een te hoge blootstelling aan straling, en kunnen we dus blijven genieten van de zon. Toch zullen we, als we verstandig zijn, moeten genieten met mate. En dat is nu juist zo moeilijk. Want vanwege het vrijkomend endorfine, dat aangrijpt op dezelfde receptoren in onze hersenen als heroïne en opium, werkt zonlicht verslavend. We willen het liefst elke dag zon, en dan niet slechts een uurtje. Ik ben in ieder geval een echte verslaafde, met afkickverschijnselen in herfst en winter. Voor morgen zijn er enkele opklaringen voorspeld, misschien kan ik in de middag nog wat straling opsnuiven. Ik vrees dat ik de rest van de week ben overgeleverd aan andere manieren om mijn endorfine levels op te krikken. Vanavond maar eens op zoek naar mijn hardloopschoenen…
Noor Fiers is docent biologie en NLT op een middelbare school in Brabant. Ze is gek op sciencefiction, spannende boeken en boeken over wetenschap. Ze raakt niet uitgepraat over biologie en onderwijs . Naast elektronisch gekwetter is ze graag buiten om naar de tweets van echte vogels te luisteren en te genieten van de wondermooie wereld om ons heen.